اصله پرورش گل و گیاه و درخت
Related Articles
کشت و کار گل شمعدانی در جهان سابقه طولانی دارد. گونه های وحشی آن نیز در ایران دیده می شود. حدود ۲۰۰ سال پیش، لینه گیاه شناس معروف، ۳۵ گونه شمعدانی را تحت نام ژرانیوم طبق بندی کرد. این گیاهان همگی دائمی و مقاوم به سرما و سایه بودند و ۵ گلبرگ مساوی و ۱۰ پرچم داشتند.
صد سال پس از آن تاریخ، ”هریتیر” گیاه شناس فرانسوی، از اشتباهی در این مورد پرده برداشت و آن اینکه هزاران رقم شمعدانی که تا آن روز افزایش یافته بودند، با شمعدانی های گذشته که شرحشان گذشت متفاوتند. در این شمعدانی ها گلبرگ ها برابر نیستند و دو تای آن ها بزرگتر از بقیه هستند که در کنار هم قرار می گیرند، تعداد پرچم هایشان ۷ عدد است و گل، کم و بیش شکل دیگری دارد.
گونه های این جنس همگی بومی آفریقای جنوبی بوده. گونه و دورگه هایی از آن که به عنوان گیاه آپارتمانی استفاده می شوند به طور معمول چند ساله بوده و ارتفاع آن ها در طبیعت به حدود ۱-۲ متر می رسد. گل ها ممکن است کم پر و پرپر باشند. گل های کم پر دارای ۵ گلبرگ هستند، آنها به صورت چتر در انتهای یک دمگل بسیار طویل قرار دارند. برگ های آن ها پهن و کنگره دارد، یک رنگ، دو رنگ و شکننده هستند. اگر برگ ها بین دو انگشت له شوند عطر ویژه ای از انها متصاعد می شود. گیاهان این دسته ویژه گلخانه های سرد هستند.
از لحاظ کشت و پرورش و استفاده در گلکاری، انواع شمعدانی ها را در چهار طبقه بزرگ به شرح زیر تقسیم می کنند:
الف)شمعدانی معمولی:
این گونه برای تهیه دورگه های شمعدانی به عنوان یکی از پایه های اصلی استفاده می شود. از دورگه های شمعدانی می توان P.hortorum را نام برد.
شمعدانی معمولی، گیاهی است چند ساله علفی که ممکن است ابتدای ساقه آن نیمه چوبی شده باشد، ولی استحکام چندانی ندارد. پهنک برگ گرد و در وسط برگ ها یک حلقه تیره رنگ وجود دارد. بنابر این، این دسته از شمعدانی ها را گاهی حلقه دار نیز می نامند. دارای رقم های متعددی است که در برخی برگ ها بزرگ و در برخی کوچک بوده و حلقه وسطی برگ نیز کم یا بیش نمایان است. از رقم های مهم این گونه که بعضی ها هم دورگه هستند موارد زیر را می توان نام برد:
۱-شمعدانی حرامزاده: رقمی است پاکوتاه و پرگل و در بهار، تابستان و پائیز گل می دهد. برگ ها درشا با حاشیه کنگره ای است
۲-شمعدانی بهار هلویی: دارای برگ های دو رنگ و گل های درشت و زیبا است و به رنگ صورتی مایل به نارنجی می باشد.
۳-شمعدانی نقره ای: اطراف برگ ها در این رقم به رنگ سفید نقره ای و وسط آن ها سبز رنگ است و گل ها به رنگ قرمز تند می باشند.
۴-شمعدانی سفید: برگ ها کوچک، گل ها سفید رنگ، کم پر یا پرپر هستند
۵-شمعدانی ترمه ای: برگ ها سبز با حاشیه کرم و رنگین بوده، حلقه های وسطی آن ها بزرگ شده و به رنگ زرد مایل به قرمز درامده و خود برگ ها نیز به رنگ زرد تیره می باشند، گل ها به رنگ صورتی تند بوده و کم پر هستند.
۶-شمعدانی طلایی: برگ ها به رنگ زرد و سبز بوده و گل ها قرمز و پرپر هستند، حلقه وسطی برگ ها در بعضی به کلی از بین رفته و در بعضی به طور کامل نمایان است.
ب)شمعدانی پیچ یا شمعدانی برگ عشقه ای:
این گونه که گاهی به نام پیچ روسی نیز خوانده می شود، به علت دارا بودن ساقه های آویزان نازک و زاویه دار و حالت رونده، به قیم نیاز داشته و گاهی به عنوان گیاه اویزی استفاده می شود. برگ ها ضخیم، دارای ۵ لوب، به تقریب بدون کرک با حاشیه کامل و رگبرگ مرکزی است.در این نوع یز بعضی برگ ها دارای حلقه وسطی تیره رنگی هستند. گل های آن به رنگ های قرمز تند، بنفش و صورتی است و از نظر تراکم به پیچ کم پر و پرپر شهرت دارد، این نوع شمعدانی از بهار تا پائیز(در طول سال) گل می دهد، رشد آن در گلدان بهتر است.
ج)شمعدانی اژدر(شمعدانی آلمانی، شمعدانی گل درشت):
برگ ها به رنگ سبز تیره و چین دار با دمبرگ دراز، گل ها بسیار درشت، به رنگ های صورتی، قرمز و گاهی دو رنگ با رگه های ارغوانی و به صورت چتری هستند، برگ ها کشیده و به شکل خاصی به طرف بالا متمایل است. اندام این گیاه بدون کرک است.
دوره گلدهی این دسته به نسبت کوتاه است، در بین گل کاران ایرانی به نام شمعدانی المانی نیز معروف است.
د)شمعدانی عطری:
این گل ها چندان زینتی نیستند، چون هم ریز هستند و هم مدت کوتاهی روی بوته ظاهر می شوند. اما برخی از آن ها به رنگ آبی مایل به بنفش و بسیار زیبا هستند، برگ های آن ها کرک دار، معطر و دارای بریدگی های عمیق بوده و به رنگ های ساده و ابلق هستند. برگ ها در اثر تماس عطری بسیار خوشبو و به نسبت تند از خود متصاعد می کنند، از این جهت از اسانس آن ها در عطرسازی استفاده می شود، این دسته شامل ۲۰۰ گونه است که عطر برگ های آن ها متفاوت و شبیه بوی لیمو ترش، سیب، نعناع، گل رز ، توت فرنگی و ادویه هایی مثل فلفل و زنجبیل است، گونه های دیگر آن P. graveolen و P.fragrans است. ساقه های شمعدانی عطری چند ساله نیمه چوبی است
گلدهی:
شمعدانی بسته به گونه، در فصل بهار، تابستان و مقداری از پائیز دارای گل است، شمعدانی عطری در اواخر بهار به مدت کوتاهی گل می دهد. از نظر طول روز، همه شمعدانی ها روزخنثی هستند و سرعت نمو گل وابسته به انرژی نوری دریافت شده (اعم از شدت و طول دوره روشنایی) در دمای مناسب است که سطح برگ در آن موثر است. دست کم ۱۵ گره پیش از گلدهی باید تشکیل شده باشد.
دمای مطلوب:
شمعدانی معمولی در گستره دمایی وسیعی می تواند رشد کند و گل بدهد. در گیاهان به دست امده از قلمه، دمای شبانه ۲۱ درجه سانتی گراد بهتر از دمای ۱۵ یا ۱۰ درجه گلدهی را تسریع می دهد. در شمعدانی های بذری، افزایش دما از ۱۰ تا ۲۴، سرعت رشد و گلدهی را بالا می برد. البته در بعضی منابع بیان شده است که دماهای پائین برای گلدهی P.domesticum لازم است و گل انگیزی فقط در دمای کمتر از ۱۷ درجه رخ میدهد. شمعدانی عطری در دمای ۵ تا ۱۰ درجه بیشترین رشد و نمو را از خود نشان می دهد. در تولی اقتصادی شمعدانی، دمای روزانه ۲۰ درجه و شبانه ۱۷ درجه برای گیاه فراهم می کنند. با وجود این در نقاط سرد به ناچار باید در ماه های زمستان و حتی در فصول دیگر شمعدانی ها را به داخل منزل برد یا آن ها را در گلخانه نگهداری نمود. شمعدانی در محیط داخلی منزل نیز به خوبی رشد و نمو می کند. تهویه هوای اتاق ها، عامل مهمی در زمینه نگهداری شمعدانی است. به طور کلی، شمعدانی گیاهی ویژه اب و هوای متعادل و کمی مرطوب سواحل دریاست. گاهی در باغ ها شمعدانی بلند و قوی می شود ولی در شرایط گلخانه های گرم و خشک و یا سرد و بی نور، چنین رشدی امکان پذیر نیست. در شرایط محیطی سرد و خشک، برگ های مسن شمعدانی قرمز رنگ می شوند.
نور مناسب:
شمعدانی های معمولی به نور مستقیم افتاب نیاز دارند و در سایه، غنچه های گل در آن ها تشکیل نمی شوند. به همین دلیل در زمستان به خاطر تابش کم افتاب، گل خوبی نمی دهند. از طرفی افتاب شدید برای آن ها مضر و باید در تابستان برای آن ها کمی سایه ایجاد کرد. رقم های جدیدی تولید شده که حتی در زمستان گل خوبی می دهند، استفاده از نور مکمل در زمستان که میزان نور کم است باعث تسریع گلدهی می شود. شمعدانی نسبت به طول روز بی تفاوت است. گل انگیزی در شمعدانی معمولی به میزان انرژی تابشی دریافت شده توسط گیاه بستگی دارد.
آبیاری:
به طور کلی شمعدانی را باید در محلی به نسبت خشک پرورش داد و در فاصله بین دو ابیاری باید خاک گلدان خشک شود. بعضی از رقم ها دارای یک دوره رکود رشدی می باشند که در این حالت نباید ابیاری شوند تا خزان کنند. بر عکس شمعدانی پیچ و شمعدانی عطری نیاز بیشتری به ابیاری دارند و خاک آن ها باید همیشه مرطوب باشد. تولید کنندگاه از تنش آبی برای کاهش رشد، کنترل ارتفاع گیاه و مقاوم سازی آن پیش از فروش استفاده می کنند.
خاک:
انتخاب و اماده سازی یک محیط کشت مناسب، رمز موفقیت در تولید شمعدانی است.
تغذیه:
شمعدانی در زمستان نیاز چندانی به کود ندارد. در سایر فصل ها، محلول پاشی ماهیانه با یک کود کامل و با غلظت کم نتیجه خوبی می دهد. کودپاشی و ابیاری بیش از حد، باعث رشد رویشی زیاد و کاهش تعداد گل می شود .افزایش شمعدانی با قلمه و بذر قابل افزایش است. اگر چه هنوز افزایش با قلمه بسیار رایج است، ولی استفاده از بذر برای افزایش رو به گسترش است.
تکثیر:
شمعدانی با قلمه علفی ساقه که از اول تابستان تا اواسط پائیز از روی گیاهان برداشت می شود، به راحتی امکان پذیر است. قلمه ها را باید از شاخه های جدید گرفت که خود سبز بوده و در ضمن رسیده و تا حدودی چوبی شده باشند، قلمه باید درست از زیر یک گره قطع شود. قلمه باید ساده و به طول ۸-۱۲ سانتی متر و دست کم دارای ۳-۴ گره باشد. برگ های پائینی قلمه و نیز کل باید حذف بشوند. قلمه ها را در ماسه و در محیط گرم گلخانه کشت کنید. استفاده از مواد ریشه زایی لازم نیست. در روزهای اول، به قلمه ها سایه داده می شود ولی پس آنکه خطر پژمردگی رفع شد، به تدریج به آن ها نور کافی می دهند.
آموزش قلمه زدن شمعدانی در آب هم در مطلبی جداگانه قرار داده شده است.
مشکلات، بیماری ها و درمان:
- بوته میری شمعدانی:
در محل هایی که تراکم بوته زیاد است خسارت بیشتری وارد می کند و با ابیاری بیش از حد نیز گسترش می یابد. این بیماری از بخش ریشه و طوقه گیاه شروع شده و باعث سیهی طوقه گیاه می شود. - پوسیدگی ریشه:
می تواند در نتیجه بر هم کنش عواملی مانند اب زیاد، اکسیژن کم، آبشویی بیش از حد و تجمع بیش از حد نمک هی محلول در خاک ایجاد شده - زردی برگ ها شمعدانی:
به دلایل مختف مانند ابیاری کم یا بیش از اندازه، مواد غذایی، شرایط نامساعد جوی و خشکی بیش از حد و یا کمی نور ایجاد می شود. - ناهنجاری های فیزیولوژیک:
در شمعدانی پیچ، یک ناهنجاری که ورم گفته می شود، مشاهده شده که در آن یاخته های روزنه در سطح زیرین برگ جدا شده و به طور غیر عادی چوب پنبه ای می شوند. این ناهنجاری ناشی از زیادی فشار تورژسانس در زمان بسته بودن روزنه در شب است که در این موقع تبخیر و تعرق کم است ولی سیستم ریشه ای فعال است و در دسترس بودن اب کافی و دمای بالای خاک، به ادامه انتقال اب به برگ ها کمک می کند. - گیاه بیحال است:
یا از آبیاری کم می باشد یا زیاد و یا هوای سرد عامل آن شده است. شرایط را بازبینی کنید. - تارهایی روی برگ ها کشیده شده:
اگر تار عنکبوت باشد که مفید می باشد زیرا عنکبوت همیار کشاورز است و در شکار حشرات و انواع آفات کمک می کند ولی اگر در زیر برگ ها تار باشد علامت کنه است و باید هر چه سریع تر با کونفیدور سمپاشی شود. عامل اصلی کنه هوای خشک است پس غبار پاشی هفته ای ۳ بارو پر کردن زیر گلدانی فراموش نشود! - مگس هایی سیاه به دور گیاه در حال پروازند:
با ریختن سنگ ریزه و یا سنگ های زینتی روی خاک گیاه آن ها مدفون می شوند یا کنترل با دست و یا عصاره سیر برای مبارزه کافیست. - نوک برگ ها قهوه ای شده:
از خشکی هوا و تشنگی می باشد - گیاه گل نمی دهد:
اگر در فصل گلدهی باشد شاید گیاه انرژی به گل رفتن را نداشته باشد مثلا نور برای غذاسازی یا تغذیه کافی در اختیار نداشته باشد. - گل ها می ریزد :
احتمالا از هوای گرم و خشک باشد هوای سرد هم می تواند باعث ریزش گل ها شود - سرشاخه ها سیاه می شوند:
سیاه شدن سرشاخه ها می تواند از سرمای بیش از حد، یخ زدگی، گرمای زیاد، یا قارچ باشد شرایط را بازبینی کنید. - برگ ها قرمز رنگ می شوند:
از کمبود فسفر می باشد و احتمالا بخاطر هوای سرز باشد که فسفر قابل استفاده ی گیاه در خاک را نامحلول می کند!
