اوکالیپتوس: همه چیز درباره درخت اکالیپتوس و خواص دارویی این گیاه

درخت اوکالیپتوس بیش از چهار صد گونه دارد، ولی تنها چند گونه از آن در ایران وارد شده است. به طور کلی ارتفاع این درخت در موطن اصلی آن –استرالیا- تا یک‌صد متر می‌رسد. برگ‌هایش دو گونه است. برگ‌های جوان آن قلبی‌‌‏شکل، متقابل و افقی هستند و برگ‌های مسن‌‌‏تر، متناوبند. به‌‌‏طورکلی برگ‌های اوکالیپتوس، دایمی، همیشه سبز، داسی شکل و کمی مومی‌‌‏اند. درختی است که در اراضی خیلی مرطوب و یا با مصرف آب فراوان سریع رشد می‌‌‏کند.

درخت اوکالیپتوس از درختان عظیم و سریع الرشد اقیانوسیه است، ولی به نقاط مختلف عالم انتشار یافته و جنگل‌های وسیعی از آنرا در هند و مراکش ایجاد نموده اند. درختان اکالیپتوس در شمار گونه‌های جنگلی سریع الرشد محسوب می‌شوند.

نام اکالیپتوس

نام علمی EUCALYPTUS GRANDIS
نام‌های دیگر flooded gum، Scrub Gum
بومی منطقه اقیانوسیه به ویژه استرالیا
خانواده MYRTACEAE –

اکالیپتوس‌ها به صورت گسترده در نواحی گرمسیری، نیمه گرمسیری و معتدل دنیا کشت شدند، به نحوی که تا سال ۲۰۰۰ میلادی مساحتی بالغ بر بیش از ۱۰ میلیون هکتار از سطح زمین را پوشاندند.گیاهشناسی

اکالیپتوس درختی بلند یا پوستی صاف، زبر یا فلس مانند است. رنگ پوست آن خاکستری تا خاکستری مایل به قهوه‌ای است. ارتفاع این گیاه در مرحله بلوغ به ۵۰ تا ۸۰ متر نیز می‌رسد. بیشتر در مناطق ساحلی و نیمه گرمسیری می‌روید.

اکالیپتوس درختی بلند با عادت رشد مستقیم است. برگ‌های این گیاه نیزه‌ای شکل تا نیزه‌ای پهن، به رنگ سبز تیره و شفاف است. طول برگ‌ها ۱۰ تا ۱۶ سانتی متر و عرض آن‌ها ۲ تا ۳ سانتی متر است.

گل‌های سفید رنگی این گیاه در اواسط پاییز تا اواخر زمستان (از آپریل تا آگست) ظاهر می‌شوند. گل‌ها بسیار کوچک و دارای ۵ تا ۸ میلی متر طول و ۴ تا ۷ میلی متر عرض می‌باشند.

نیازها:

گونه‌های اکالیپتوس بیشتر در زمین‌های باتلاقی و مرداب‌ها و بر حسب نوع گونه اکالیپتوس در آب و هوای نیمه خشک و نیمه مرطوب، خاک نسبتاً آهکی و ماسه‌ای بهتر رشد می‌نماید.

فواید اکالیپتوس:

اکالیپتوس شهرت زیادی برای مقابله با سرماخوردگی و سینوزیت دارد. به خاطر اینکه این گیاه دارای خواص ضد ویروسی و ضدباکتریایی می‌باشد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. این گیاه همچنین تسکین دهنده عفونت‌های ادراری، کاهنده استرس و اضطراب، تصویه کننده هوا (خاصیت ضد میکروبی)، دفع کننده حشرات، درمان کننده شوره سر، درمان کننده سرفه و برونشیت، تسکین دهنده درد مفاصل و … است.

تکثیر:

تکثیر اکالیپتوس از طریق بذر و اندام‌های رویشی (قلمه و پیوند زدن) انجام می‌گیرد.

الف) تکثیر از طریق بذر: برای این کار پس از بدست آوردن بذر مناسب که معمولاً یکی از کار‌های اساسی در امر بذرگیری از درخت اکالیپتوس، شناخت درخت مادر می‌باشد. سپس آنرا در زمینی می‌کارند که دارای خاک نرم و نسبتاً مرطوب همراه با نور باشد.

ب) تکثیر به وسیله اندام‌های رویشی: ازدیاد از طریق اندام‌های رویشی اهمیت خاصی در توسعه و انتشار پایه‌های مرغوب دارد. بدین وسیله می‌توان صفاتی با کیفیتی خاص را که در بعضی پایه‌ها ایجاد شده حفظ نمود و توسعه داد لیکن ازدیاد رویشی در اکالیپتوس بسیار مشکل است.

معرفی گیاه اکالیپتوس Eucalyptus

گیاهی همیشه‌سبز بوده که دارای پوسته ای اغلب به صورت نوارهای بلندی از درخت جدا و برگ های جوان پهن بوده و به صورت متقابل بر روی ساقه ای با مقطع مربعی شکل قرار گرفته اند و برگ های نابالغ دایره شکل و براق بوده و درحالیکه برگ های بالغ باریک، کشیده و سبز تیره بوده و برگ های بالغ به صورت متناوب بر روی ساقه های بالغ که دارای مقطع دایره ای شکل بوده و قرار می گیرند .

جوانه گل در اکالیپتوس هرمی شکل بوده و با برجستگی هایی در کنار که نشاندهنده کاسبرگها و به صورت تکی بوده.

گل ها در کنار برگ ها ظاهر شده و گل ها کرمی رنگ بوده و شهد زیادی را تولید می نمایند و زنبورهایی که از اکالیپتوس تغذیه می کنند عسلهایی تولید می کنند که عطر غلیظ و مشخصی را داراست و دارای میوه ها چوبی و سخت و دارای دانه های متعددی بوده ، ریشه درخت اکالیپتوس ریشه اصلی ندارد و ریشه آن از نوع افشان بوده و می تواند تا عمق زیادی در خاک رشد نملیدو مهمترین ترکیب موجود در اسانس اکالیپتوس سینئول یا یوکالیپتول است.

تحقيقات اخير مؤيد اين است كه اين گياه دارويي تعداد هيره ها (حشرات)ي گرد و خاك را تا حد زيادي كاهش مي دهد و راه تنفس شما را بازتر مي كند. اگر در خانة خود شاهد سوسك هستيد، اضافه كردن چندين قطره روغن اصيل اكاليپتوس بر لباسهاي مندرس و گذاشتن آنها را در كمد لباسهايتان امتحان كنيد (دقت كنيد لباسهاي مزبور را از مواد غذايي يا ظروف دور نگهداريد).

به خاطر داشته باشيد كه روغن اكاليپتوس فوق العاده براي انسان سمي است و در مصرف آن بايد دقت كنيد. اگر فرزند داريد، اطمينان پيدا كنيد كه روغنهاي اصيل اين گياه دور از دسترس او نگهداشته شود.

كاليپتوس بومي استراليا است، و در اين قاره غذاي اصلي موجود در وعده غذايي خرسهاي كوآلا محسوب ميشود. امروزه اين گياه در سرتاسر جهان از جمله ايالات متحده كشت ميشود. اكاليپتوس گونه هاي بسياري دارد. برخي از گونه هاي آن به اندازه گلهاي تزئيني و برخي ديگر به اندازه درختان بزرگ است.

اكاليپتوس لثه آبي يا درخت تب استراليا، شناخته شده ترين گونه اكاليپتوس است كه مصرف پزشكي دارد. ارتفاع اين گياه به ۲۳۰ پا مي رسد. برگهاي ۴ تا ۱۲ اينچي اين گياه سبز تند و براق است. وقتي پوستة خاكستري آبي اين گياه كنده ميشود، زير آن پوسته كرمي رنگ وجود دارد.

تركيبات گياه چاي و عصاره اين گياه از مادة برگ خيس خورده در محلول الكل كه داراي مواد فعال است، تهيه ميشود. پاره اي از اين عناصر و تركيبات فعال “تانين” و “فلاونويد” ناميده ميشوند. روغن اصيل برگ تهيه شده از تقطير بخار عمدتاً از عنصر فعالي به نام “سينوئول” تشكيل شده است. روغن اين گياه همچنين حاوي ساير عناصر شيميايي گياهي است.

 

خواص درمانی اکالیپتوس:

• اکالیپتوس ضد میکروب است.

• اکالیپتوس برخی علائم سینوزیت مانند سردرد را کاهش می‌دهد.

• اکالیپتوس بر طرف کننده درد مفاصل است . بدین منظور دو قطره روغن اکالیپتوس لیمویی را در چند قطره روغن گیاهی مانند روغن بادام حل کنید هر روز دو تا سه مرتبه مفاصل دردناک را ماساژ دهید.

• اکالیپتوس علاوه بر ضدعفونی کردن دهان و گلو موجب رفع احتقان بینی نیز می‌شود.

• اکالیپتوس ضدباکتری و ضد عفونی کننده است و برای همین می‌تواند به درمان عفونت‌های ادراری کمک کند.

• اکالیپتوس جای نیش حشرات را تسکین می‌دهد.

• اکالیپتوس برای درمان برونشیت و سرفه موثر است و باعث می‌شود که ترشحات روان شده و راحت‌تر دفع شود. برای این منظور می توانید از دم کرده آن دم کرده‌ی آن استفاده کنید.برای تهیه‌ی دم کرده اکالیپتوس روی یک قاشق چای‌خوری برگ‌های خرد شده اکالیپتوس ۱۵۰ میلی لیتر آب جوش بریزید. و بگذارید مدت ۱۵ دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کنید و روزانه بعد ۳ تا ۴ فنجان از این دم کرده (بعد از غذا) میل کنید.
همچنین می‌توانید ۳ تا ۴ قطره روغن اکالیپتوس را در مقدار کمی روغن بادام شیرین حل کرده و قفسه‌ی سینه یا پشتتان را ماساژ دهید. این کار را به مدت ۳ تا ۶ روز و هر روز ۳ مرتبه انجام دهید.

• این گیاه معجزه گر همچنین سرفه های چرکی را نیز تسکین می‌دهد.

• اکالیپتوس برای پایین آوردن تب موثر است .۱۰ تا ۱۵ قطره روغن گیاهی اکالیپتوس را در صابون مایع یا پودر شیر ریخته و آن را داخل وان حمام بریزید. به مدت ۳ تا ۴ روز، روزانه یک مرتبه با این آب حمام کنید. یا اینکه ۱۰ قطره روغن گیاهی اکالیپتوس را در آب بریزید و هر روز دو مرتبه پاشویه کنید.

• همچنین بصورت پماد و مخلوط با روغن‌های پایه در تخفیف التهاب و تسکین دردهای عضلانی از طریق موضعی مصرف می‌شود.

• در صورت آلوده شدن لباس یا پوست با قیر، استفاده از روغن اکالیپتوس یک راه مؤثر و بی‌ضرر برای زدودن قیر است.

خواص درمانی برگ اوکالیپتوس

آن را جوشانده و صاف کنید. آب باقیمانده، تب‌بر است و برای درمان تب بیماری مالاریا، تب حصبه یا « تیفوئید » مفید می‌باشد، اشتها را باز می‌کند و سوءهاضمه را برطرف می‌سازد.

مجاری تنفس را ضد‌عفونی کرده و ترشحات آن را کم می‌کند، برای درمان سل ریه و دیابت یا « مرض قند » مفید است.

بیست تا چهل گرم از برگ اکالیپتوس را در یک لیتر آب جوش دم کنید و در طول روز، چهار تا پنج فنجان بنوشید. این ترکیب در نقش ضد‌عفونی کننده عفونت‌های مجاری تنفس عمل کرده، و در برخی بیماری‌های جلدی نیز کاربرد دارد.

دو تا چهار گرم از آن را خرد کرده و بجوشانید. بخار حاصل از آن ضدعفونی‌‌‏کننده خوبی است و اگر بُخور آن را استنشاق کنید و آب صاف کرده آن را به مرور بنوشید، مجرای بینی و زکام و سرماخوردگی را درمان می‌‌‏کند.

وقتی آن را با مقدار مساوی روغن زیتون مخلوط کنید، مرهمی به‌‌‏دست می‌آید که برای تسکین دردهای روماتیسم مصرف می‌شود، می‌توان آن را برای التیام سوختگی نیز بکار برد.

اگر برگ آن را خوب بجوید، درد لثه و دندان را تسکین می‌دهد.

اشكال موجود

اين گياه به صورت روغن مايع اساسي، روغن اساسي به شكل پماد تنتور برگ (محلول تهيه شده از گياه و الكل يا گياه، الكل و آب)، برگ خام و چاي قابل دسترسي است. قطره هاي ضد سرفه تجاري، انواع شربتها، مايعات تبخير كننده، روغنهاي ماليدني، انواع خميردندان و مواد شستشوي دهان حاوي روغن اكاليپتوس يا تركيب اصلي آن يعني سينئول است

 

روش مصرف اکالیپتوس

از وقتی که بیماری‌های زمستانی همه گیر می‌شوند به مدت 10 تا 15 روز 2 تا 3 قطره روغن اکالیپتوس را در مقداری روغن گیاهی مانند روغن بادام شیرین حل کنید و زیر کف پا یا داخل مشت دستتان بمالید. با همین کار ساده خیلی از مشکلات زمستانی را از خود دور می‌کنید.

توجه داشته باشید استفاده از روغن هر گیاهی برای زنان باردار، شیرده و همچنین بچه های زیر 3 سال مورد منع مصرف دارد. توصیه می‌کنیم این افراد از مصرف روغن گیاهی اکالیپتوس بپرهیزند.

اکالیپتوس: برای درمان برونشیت و سرفه

اکالیپتوس باعث می‌شود که ترشحات روان شده و راحت‌تر دفع شود برای همین درمانی برای برونشیت محسوب می‌شود. این گیاه معجزه گر همچنین سرفه های چرکی را نیز تسکین می‌دهد.

روش مصرف

دم کرده‌ی اکالیپتوس: برای تهیه‌ی دم کرده اکالیپتوس روی یک قاشق چای‌خوری برگ‌های خرد شده اکالیپتوس 150 میلی لیتر آب جوش بریزید. در ظرف را بگذارید و اجازه دهید به مدت 15 دقیقه دم بکشد. محلول را صاف کنید و روزانه بعد 3 تا 4 فنجان از این دم کرده (بعد از غذا) میل کنید.

می‌توانید 3 تا 4 قطره روغن اکالیپتوس را در مقدار کمی روغن بادام شیرین حل کرده و قفسه‌ی سینه یا پشتتان را ماساژ دهید. این کار را به مدت 3 تا 6 روز و هر روز 3 مرتبه انجام دهید. حواستان باشد زنان باردار، شیرده و بچه های زیر 3 سال نباید از روغن این گیاه استفاده کنند. بعد از ماساژ حتماً دست‌هایتان با دقت بشویید.

اکالیپتوس: برای خلاص شدن از شر شوره‌ی سر

معمولاً شوره‌ی سر باعث نگرانی و نوعی استرس می‌شود. به خاطر اینکه برای هیچ کس خوشایند نیست این دانه‌های ریز سفید لابه لایه موهایش چشمک بزنند و حتی روی لباس‌هایش را هم بپوشاند. برای مقابله با این مشکل از روغن گیاهی اکالیپتوس استفاده کنید.

روش استفاده

بهترین روش این است که قبل از هر چیزی از شامپوی مناسب ضد شوره استفاده کنید. شامپویی که انتخاب می‌کنید باید مناسب جنس موهایتان باشد. 40 قطره روغن اکالیپتوس را در 100 گرم شامپوی معمولی بریزید و موهایتان را با دقت بشویید. در نهایت نیز با آب خنک موها را آب بکشید.

حواستان باشد استفاده از روغن‌ها و عصاره های گیاهی برای بچه ها، خانم‌های باردار و شیرده و همچنین افرادی که دچار آلرژی یا بیماری صرع هستند مورد منع مصرف دارد. شیشه‌ی این روغن‌ها را دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.

اکالیپتوس باعث می‌شود که ترشحات روان شده و راحت‌تر دفع شود برای همین درمانی برای برونشیت محسوب می‌شود. این گیاه معجزه گر همچنین سرفه های چرکی را نیز تسکین می‌دهد.

اکالیپتوس: برای تسکین درد مفاصل

یک شاعر فرانسوی می‌گوید اگر مراقب چرخ‌های دوچرخه‌تان باشید زنگ نمی‌زنند. مفاصل ما هم همین طور هستند. حتماً شما هم در اطرافیانتان خانم‌ها و حتی آقایان زیادی را می‌بینید که از درد مفاصل شکایت می‌کنند.

بعد از گذشت زمان دردهایی در مفاصل ایجاد می‌شود که از ساییدگی و فرسودگی غضروف‌ها ناشی می‌شوند. معروف‌ترین این مشکلات هم آرتروز است. برای مقابله با دردهای مفاصل می‌توانید از روغن اکالیپتوس لیمویی استفاده کنید. به خاطر اینکه این گیاه خاصیت ضد التهابی و مُسکنی دارد.

روش استفاده

دو قطره روغن اکالیپتوس لیمویی را در چند قطره روغن گیاهی مانند روغن بادام حل کنید هر روز دو تا سه مرتبه مفاصل دردناک را ماساژ دهید.

اکالیپتوس: برای پایین آوردن تب

اکالیپتوس برای پایین آوردن تب موثر است و بدن را از ضعف نجات می‌دهد.

روش استفاده

10 تا 15 قطره روغن گیاهی اکالیپتوس را در صابون مایع یا پودر شیر ریخته و آن را داخل وان حمام بریزید. به مدت 3 تا 4 روز، روزانه یک مرتبه با این آب حمام کنید. یا اینکه 10 قطره روغن گیاهی اکالیپتوس را در آب بریزید و هر روز دو مرتبه پاشویه کنید.

 

موارد احتیاط در مصرف اکالیپتوس

• مصرف خوراکی روغن اکالیپتوس غلیظ بعلت اسانس‌های موجود در آن باعث مرگ می‌شود و در درمان بیماران مبتلا به قند خون، ایجاد اختلال می‌کند.
• در دوران بارداری یا شیردهی از مصرف اکالیپتوس پرهیز کنید. روغن این گیاه اگر استعمال موضعی داشته باشد، سمی نیست. اما نباید از این گیاه برای مصارف داخلی استفاده کرد. انجمن فرآوردهای گیاهان دارویی آمریکا برگ اکالیپتوس را از نظر بی خطری در ردیف و درجه دو ارزیابی کرده است. درجه ۲ به معنای این است که در کاربرد این گیاه محدودیتهایی متصور است.
• تماس با مواد حاصل از گیاه و حتی تماس با قسمتهای مختلف گیاه نظیر شاخ و برگ آن در افراد حساس کهیر ایجاد می‌کند. محلولهای روغنی آن نباید در فرآورده‌های بینی به کار روند، زیرا حرکات مژکها را مهار کرده و پنومونی چرب ایجاد می‌کند . اسانس مورد استفاده در فرآورده‌های داروئی باید عاری از آلدئیدهای فرار و فلاندرن باشد .
• مصرف بی رویه و زیاد اکالیپتوس باعث ایجاد ورم معده ، سردرد ، تشنج ، ورم کلیه ، پیدایش خون در ادرار ، ضعیف شدن رفلکس ها و حرکات تنفسی ، پایین آمدن فشار خون و درجه حرارت بدن می شود و مصرف زیاد آن باعث فلج دستگاه تنفسی ، خفگی و مرگ می شود . لذا باید در اندازه های مجاز مصرف شود .
• اکالیپتوس به کودکان زیر ۲ سال نباید داده شود و در مورد کودکان بزرگتر و اشخاص مسن تر از ۶۵ سال با دم کرده رقیق ، مصرف آن را شروع و بتدریج غلظت دم کرده را تا حد مجاز رسانند .